Predlozi za izlete motociklom u Srbiji – Srpsko vojno utvrđenje “Šanac”

Kada sam ranije pisao o “Tri kamena” opet zašao u ovaj kraj Srbije, ajde da spomenem još jedno zanimljivo (meni bar) i malo poznato mesto. Neposredno pored starog puta Pirot – Babušnica, a iznad sela Donji Striževac, uzdiže se brdo Jeremija. Na 659 m.n.v, vrh pomenutog brda je jedno od omiljenih mesta za piknik, na koje lokalno stanovništvo rado svraća i roštilja u vreme praznika. Međutim, ono što mene interesuje i što se takođe nalazi na vrhu brda Jeremija je Srpsko vojno utvrđenje u Striževcu, ili jednostavno “Šanac”, kako ga nazivaju meštani okolnih naselja.

Srpsko vojno utvrđenje sa kompleksom vojnih bunkera i magacina sa kraja XIX veka kod Babušnice, prema svojim istorijskim, kulturnim i oblikovnim vrednostima predstavlja specifičan i jedinstveni fortifikacioni objekat na teritoriji Pirotskog okruga. Odbrambeni kompleks “Jeremija” ili “Šanac” nastao je u sklopu izgradnje i utvrđivanja fortifikacijskog odbrambenog sistema za odbranu jugoistočnih granica i zaštite državne teritorije Srbije prema Bugarskoj u periodu 1890-1895. godine.

Izgradnja utvrđenja motivisana je neuspehom srpske vojske u srpsko-bugarskom ratu, o kome sam nešto više napisao u mom putopisu o putovanju po Bugarskoj. Nespremnost i ratni neuspeh Srbije uticali su da namesništvo preuzme vlast 1889. godine u ime maloletnog Aleksandra Obrenovića, odlaskom Milana Obrenovića sa kraljevskog prestola. Ubrzo je otpočeta gradnja utvrđenja na brdu Jeremija kod Babušnice 1891. godine na osnovu projekta izrađenog u Vojnom ministarstvu građevina u Beogradu. Izgradnja je završena u vreme kada je Aleksandar I proglasio sebe kraljem Srbije i ukinuo namesništvo 1893. godine, sa svojih 17 godina života. Uporedo sa ovim utvrđenjem, izgrađeno je, ili je bilo u upotrebi, više pograničnih odbrambenih utvrđenja prema Bugarskoj, poput: odbrambenog pojasa oko Zaječara sa sistemom utvrđenja, i odbrambenog pojasa oko Niša.

Za izgradnju Vojnog utvrđenja u Striževcu je korićen kamen kompaktne strukture ujednačenog kvaliteta sa prostora zvanog “Modra Stena”. Kamen je do lokaliteta dovlačen konjskim i volovskim zapregama, dok je klesanje kamena i sama gradnja objekta završena uz pomoć francuskih majstora. Utvrđenju se pristupa preko dva (šumom obrasla) obruča rovova, kroz ozidanu, a sada porušenu kapiju. Ulaz u utvrđenje je sa severne strane, suprotno od mogućeg pravca nadiranja neprijatelja, preko koga se pristupa glavnom odbrambenom bedemu sa međusobno povezanim kazamatima i popločanom platou. Ventilacioni kanali se nalaze u svim prostorijama odbrambenog zidnog masiva, osim na prolaznoj kapiji. U unutrašnjosti utvrđenja polukružno su raspoređena još četiri ukopana i ozidana vojna magacina. 

Utvrđenje “Šanac” nikada nije korišćeno u ratnim dejstvima. Pred Drugi balkanski rat bilo je naoružano sa sporometnim artiljerijskim oružjem malog dometa, male manevarske sposobnosti i nedovoljnom količinom municije, koje je zbog neizdržljivosti materijala (duge upotrebe i stajanja) povučeno u Niš 14. maja 1913. godine.  Jedan od razloga zašto je objekat korišćen samo kao vojni depo i magacin je zato što ima krečnjakom zidane kazamatirane prostorije, sa zidovima debljine od 1 do 2,5 m i krovove pokrivene zemljom debljine od 2 m do 3 m. Vojno naoružanje i sredstva za napad tog vremena (posebno vojna avijacija), veoma su se ubrzano razvijala i usavršavala, te je njihova povećana razorna moć zahtevala unapređenje utvrđenih objekata i ojačanje betonom i gvožđem, što na ovom utvrđenju nije sprovedeno. Time je usamljeni fortifikacioni objekat “Šanac” ubrzo postao prevaziđen. Drugi balkanski rat i Veliki rat potvrdili su da su ovakva utvrđenja pograničnog tipa zastarela jer ne mogu da se odupru dejstvu moderne i osnažene artiljerije, niti da odgovore istom merom, s obzirom na ograničene rezerve artiljerijske municije.

Srpsko vojno utvrđenje u Striževcu je do nedavno bilo u vlasništvu Vojske Srbije i proglašeno je spomenikom kulture. Iako lagano propada, utvrđenje je još i u dobrom stanju s obzirom da o njemu praktično niko ne vodi računa. Pročitah negde da postoje neki planovi da se lokalitet turistički opremi i aktivira… i to je to. Ovaj jedinstveni tip kulturne baštine i dalje stoji napušten, bez primarne funkcije i određene savremene namene.

Iznad ulazne kapije nalazi se bela ploča…

…na kojoj je upisana godina izgradnje, slovo “A”, simbol kralja Aleksandra. I rimsko “I”, što ukazuje na prvog kralja sa tim imenom u dinastiji Obrenović. 

Sa glavnog odbrambenog bedema pruža se veoma zanimljiv pogled.

Do utvrđenja se stiže makadamskim putem od nabijene zemlje. Pomenuti put spaja utvrđenje sa starim putem Pirot-Babušnica. Napomenuo bih da Gugl navigacija “ne vidi” pomenuti makadamski put. Morate kartu da prebacite na satelitski snimak da bi videli put do utvrđenja, odnosno da bi videli gde je skretanje. Plavom putanjom sa isprekidanim tačkicama bi vas Gugl vodio do lokacije… ignorišite to. Vodite se žutom putanjom koja označava makadamski put koji vodi do utvrđenja.   

Nadamo se da vam se dopao naš današnji predlog za avanturu motociklom. Takođe, predlažemo da pročitate predloge i putopise koje smo ranije objavljivali. Njih možete pročitati ovde.

Ukoliko želite da vidite još predloga ili da i sami predložite lokalitet koji vredi posetiti, to možete obaviti u našoj temi na forumu.

Da li želite da dobijate obaveštenja o novim tekstovima?

Svakog petka ujutro šaljemo email sa listom tekstova koje smo objavili te nedelje, svima koji su se prijavili na BJBikers email bilten. Na taj način možete ostati u toku sa novostima, čak i ako neki tekst propustite u toku nedelje…